‘Tennisser doen aangifte wegens grensoverschrijdend gedrag coach.’ Het zoveelste bericht over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Een afschuwelijk bericht, dat uiteraard veel emoties losmaakt. Waardoor komt het dat we vaak van dit soort berichten zien? Zijn er veel mannen die hun handen niet kunnen thuishouden? Of is er veel onduidelijkheid op het gebied van seksualiteit?
Volgens het CBS zijn er jaarlijks meer dan 100.000 slachtoffers van aanranding, verkrachting en/of misbruik. Zou hier fysieke seksuele intimidatie ook nog eens bij worden meegeteld, zoals ongewenste aanrakingen, dan zou dit cijfer nog hoger liggen.
‘’Dat is ook precies waarom het zo moeilijk is om grensoverschrijdend gedrag te meten. Voor iedereen ligt de grens namelijk ergens anders,’’ vertelt Marianne Cense van expertisecentrum seksualiteit Rutgers. Rutgers doet al een aantal decennia onderzoek naar seksualiteit en zo ook seksueel grensoverschrijdend gedrag. Cense: ‘’Je stelt je eigen grens. Waar voor de een de grens is bereikt als iemand een arm om de nek slaat, is dat voor een ander als er een seksuele opmerking wordt gemaakt.’’
Experimenteren
Tegenwoordig is er meer aandacht voor slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag. ‘’Dat was vroeger wel anders. Er was in de jaren zeventig veel minder aandacht voor het slachtoffer,’’ vertelt socioloog Bas van Stokkom. Van Stokkom is expert op het gebied van ethiek. ‘’In de jaren zeventig was de periode dat er van alles moest kunnen op het gebied van seksualiteit. Men ging steeds meer experimenteren en daar hoorde ook het opzoeken van de grenzen bij. Bovendien hadden we toen nog een heel erg verzuilde samenleving. Je moest daarom dit soort verschrikkelijke ervaringen maar in je eigen kring verwerken. Als er niet naar werd geluisterd of je werd niet geloofd, dan had je als slachtoffer helaas pech.’’
Politiek
Vanaf de jaren tachtig werden de rechtse politieke partijen in Nederland steeds populairder. Dat leidde er volgens Van Stokkom toe dat grensoverschrijdend gedrag meer aan de kaak werd gesteld. ‘’Er was in die tijd veel straatcriminaliteit in Nederland. Daardoor kwam er ook meer het gevoel om de burgers te beschermen.’’ Volgens Van Stokkom kwam er door de opkomst van het feminisme ook een ontwikkeling op het gebied van aankaarten van grensoverschrijdend gedrag. ‘’In de jaren zeventig waren huiselijk geweld en verkrachtingen thuis een groot probleem. Door het feminisme begonnen vrouwen zich hier tegen te keren en voor hun belangen op te komen.’’
Media
Tegenwoordig is er meer aandacht voor grensoverschrijdend gedrag. Volgens Van Stokkom spelen de media daarin een grote rol. ‘’De media hebben ook de rol van de waakhond op zich genomen. Grensoverschrijdend gedrag ligt daarom ook meer onder een vergrootglas. Daarnaast heerst er tegenwoordig bij iedereen meer het gevoel om de mensen te straffen die over de grens gaan. Kijk bijvoorbeeld als er een BN-er over de grens gaat. Op sociale media wordt er heel snel gereageerd met berichten als ‘haal hem van de buis’. En terecht natuurlijk.’’
Toch lijkt er ook een keerzijde te zijn aan dat vergrootglas. ‘’De meeste mensen hebben niet de intentie om over iemands grens te gaan,’’ zegt seksuoloog Nynke Nijman. Nijman is regelmatig te gast in programma’s om grensoverschrijdend gedrag te duiden. ‘’Ik denk dat er daarom niet alleen maar onzekerheid is op het gebied van seksualiteit, maar ook meer angst. We zijn zo erg bezig om iemand als dader aan te wijzen, waardoor jongeren bang zijn om iets nog te proberen.’’
Afwijzing
Volgens Nijman betekent dat niet dat er geen grenzen meer moeten zijn. ‘’Het is natuurlijk goed dat je grenzen hebt en dat je die aangeeft. Het is wel goed om te beseffen dat niet iedereen expres over je grens gaat.’’
Volgens Nijman hoeft het ook niet erg te zijn als je ergens spijt van hebt. ‘’Seksualiteit is ook een leerproces. Als je bijvoorbeeld spijt hebt dat je iemand hebt gezoend, dan weet je voor de volgende keer dat je iets voorzichtiger moet zijn.’’
Nijman ziet daarin ook een uitdaging. ‘’Ontvangers weten vaak pas waar hun grens ligt, als deze wordt aangeraakt. Daarom is het wel goed om te beseffen dat je altijd ‘nee’ mag zeggen. Daar hoort natuurlijk ook bij dat de ander dit moet accepteren.’’ Volgens Nijman ligt daar het probleem. ‘’We vinden het lastig om met afwijzing om te gaan. We zien het vaak als een persoonlijke aanval, terwijl dat natuurlijk niet het geval is. We moeten daarom leren hoe we met afwijzing omgaan.’’
Seksuele voorlichting
Die ontwikkeling zit volgens Nijman vooral in onderwijs en de opvoeding thuis. ‘’De seksuele voorlichting op scholen is belabberd. Je leert nu vooral over voortplanting en veilige seks. Je leert echter niks over vaardigheden. Hoe zeg je ‘nee’ en hoe accepteer je dat. Het ‘nee’ zeggen wordt ons nooit geleerd en dan wordt er maar van ons verwacht dat we dat wel kunnen in een situatie dat het echt nodig is.’’
Marianne Cense ziet daarin ook een probleem. ‘’Voornamelijk jongens hebben niet zozeer een idee dat ze over een grens gaan. Ze denken bijvoorbeeld dat vrouwen altijd ‘nee’ zeggen en dat het erbij hoort. Of ze halen hun kennis van porno. Dit zijn vaardigheden die geleerd moeten worden op school en thuis.’’
Volgens Nijman gaat het nog een paar jaar duren voordat we onze vaardigheden op gebied van seksualiteit hebben verbeterd. ‘’Dat is namelijk een hele cultuurverschuiving die nu langzaam is ingezet. Daar gaat nou eenmaal tijd overheen.’’
Cense ziet wel dat er nu al een oplossing ligt. ‘’Jongeren kunnen nu al bijvoorbeeld meer op elkaar letten. Als je bijvoorbeeld ziet dat een meisje aan het praten is met een jongen, kun je aan het meisje vragen of alles ‘ok’ is. Op die manier zal zij ook makkelijker ‘nee’ durven zeggen, als ze iets niet wil.’’